O‘zbekiston-Fransiya munosabatlarida madaniy-gumanitar yo‘nalish muhim o‘rin tutadi.
Uchinchi qism
Madaniy va gumanitar hamkorlik
O‘zbekiston-Fransiya munosabatlarida madaniy-gumanitar yo‘nalish muhim o‘rin tutadi. Samarqand va Lion, Xiva va Versal, Buxoro va Rueil-Malmaison shaharlari oʻrtasida qardosh shaharlar tashkil etilgan. 2019-yilda Rueil-Malmaison shahri markaziy istirohat bog‘ida “O‘zbek bog‘i” ochilib, uning hududida Abu Ali ibn Sino haykali o‘rnatildi.
Hozirgi bosqichda madaniy-gumanitar hamkorlikda quyidagi jihatlarni ajratib ko‘rsatish mumkin.
Birinchidan. O‘zbekistonda fransuz tili, adabiyoti va madaniyatini o‘rganishga katta e’tibor berilmoqda. Ayni paytda o‘rta maxsus va oliy ta’lim sohasida faoliyat yuritayotgan uch ming nafarga yaqin o‘qituvchi 300 ming nafarga yaqin o‘quvchi va talabalarga fransuz tilidan saboq bermoqda. O‘zbekistonda 812 ta maktab va 6 ta ixtisoslashtirilgan maktabda fransuz tili o‘qitilmoqda.8 ta universitetda frantsuz yoki roman tillari bo’limlari mavjud bo’lib, ularda talabalar frantsuz tilini asosiy til sifatida o’rganadilar, ko’plab talabalar uni ikkinchi chet tili sifatida o’rganadilar. 2019-yilda Samarqand shahridagi 43-ixtisoslashtirilgan maktabga Temuriylar tarixi va san’atini o‘rganish uyushmasi asoschisi, Fransiya fuqarosi Lyusen Keren nomi berilgani quvonarlidir.
O‘zbekistonda fransuz tili va madaniyatini rivojlantirish, o‘zbek-fransuz hamkorligini mustahkamlashda mamlakatimizda muvaffaqiyatli faoliyat yuritayotgan fransuz alyansi va fransuz maktabiga muhim o‘rin tutilmoqda. Fransiyaning Toshkentdagi elchixonasi ko‘magida fransuz tili o‘qituvchilari uchun O‘zbekistonda ham, Fransiyada ham fransuz mutaxassislari ishtirokida muntazam ravishda seminarlar va malaka oshirish kurslari tashkil etilmoqda.Fransuz tili va madaniyatini ommalashtirishga qaratilgan tadbirlar, xususan, Frankofoniya bayrami, maktab va talabalar teatri festivallari, Yevropa tillari kuni kabi tadbirlar o‘tkazilmoqda. Xususan, 2019-yilgi Frankofoniya bayrami doirasida O‘zbekistonda ilk bor fransuz tilini o‘rganuvchilar o‘rtasida fransuz tilidan umumxalq diktanti o‘tkazildi.
2019-yilda Fransuz tili o‘qituvchilari xalqaro assotsiatsiyasi qoshida faoliyat yuritadigan O‘zbekiston fransuz o‘qituvchilari uyushmasi tashkil etildi. O‘sha yilning noyabr oyida O‘zbekistonda ilk bor Fransiya Prezidenti Emmanuel Makron tashabbusi bilan tashkil etilgan fransuz o‘qituvchilari kuni nishonlandi. 2020-yil oxirigacha Fransiyaning Toshkentdagi elchixonasi ko‘magida fransuz tili o‘qituvchilari uchun oylik jurnal loyihasini ishga tushirish rejalashtirilgan.
Qayd etish joizki, 2019-yilda Fransiya hukumati qarori bilan O‘zbekiston ta’lim muassasalarining to‘rt nafar vakili tarixi Napoleon I davridan boshlangan Fransiya Respublikasining “Akademik kaftlar” ordeni (kavaler darajasi) bilan taqdirlangan. U taʼlim sohasidagi yuksak yutuqlari uchun Fransiya fuqarolariga, shuningdek, fransuz tili va madaniyatini ommalashtirishda oʻz faolligi bilan ajralib turgan chet el fuqarolariga beriladi.
Ikkinchi. Universitetlararo va akademik hamkorlik kuchayib bormoqda. Keyingi yillarda Fransiyaning Parij-Sud, Parij I Panteon-Sorbonna, Parij II Panteon-Assas, Parij IV Sorbonna, Grenobl universiteti, Nitsa Sofiya-Antipolis universiteti, Universitet kabi taʼlim muassasalari bilan universitetlararo aloqalar oʻrnatildi. Brittany-sud, Sharq tillari va sivilizatsiyalari milliy instituti, Tuluza universiteti, Tuluza siyosiy tadqiqotlar instituti, Versal Oliy milliy arxitektura maktabi va boshqalar. O‘zbekiston Prezidenti huzuridagi Davlat boshqaruvi akademiyasi va Fransiya Milliy boshqaruv maktabi o‘rtasidagi samarali aloqalarni ham alohida ta’kidlash joiz.
Sorbonna universiteti qoshidagi Sharq tillari va sivilizatsiyalari milliy institutida o‘zbek tili kurslari ochildi. 2019-yildan boshlab esa O‘zbekistonda uchta fakultet – Fransiya ta’lim muassasalarining filiallari faoliyat ko‘rsatmoqda. Talabalar va o’qituvchilar almashiladi, qo’shma akademik tadbirlar, shu jumladan onlayn vebinarlar tashkil etiladi. O‘zbekiston va Fransiyaning qator oliy o‘quv yurtlari o‘rtasida qo‘shma ta’lim dasturlari yo‘lga qo‘yilib, talabalar ikki davlatda ta’lim olishlari va ikkita diplom olishlari mumkin.Shu bilan birga, Yevropa Ittifoqining Erasmus+ loyihalari doirasida Fransiya universitetlari bilan akademik hamkorlik ham mustahkamlanmoqda. Xususan, 2020-yil yanvar oyidan boshlab Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti Franko-Amerika biznes maktabi (Lion) bilan hamkorlikda uch yilga moʻljallangan xalqaro kredit mobilligi boʻyicha Erasmus+ dasturida ishtirok etmoqda.
Universitetlararo hamkorlikni mustahkamlash va oʻzaro hamkorlikning ustuvor yoʻnalishlarini muhokama qilish maqsadida Oʻzbekiston va Fransiya rektorlarining sammitini oʻtkazish boʻyicha kelishuvga erishildi. Shu bilan birga, O‘zbekiston Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi va Fransiyada oliy ta’limni rivojlantirish va chet ellik talabalarni qabul qilish bo‘yicha yagona operator hisoblangan Campus France agentligi o‘rtasida hamkorlik rejasini imzolashga tayyorligi tasdiqlandi.
Uchinchi. Arxeologiya va madaniy merosni saqlash sohasidagi aloqalar faol rivojlanmoqda. Oʻzbekiston arxeologlari bilan hamkorlikda toʻrtta Fransiya arxeologik missiyasi faoliyat yuritadi: Soʻgʻdiyona fransuz-oʻzbek arxeologik missiyasi; Shimoliy Baqtriyaning frantsuz-o’zbek arxeologik missiyasi; frantsuz arxeologik missiyasi Ayakagitma Markaziy Osiyodagi neolitizatsiya; Buxoro vohasida fransuz-o‘zbek arxeologik missiyasi.Missiyalar faoliyati Samarqand, Termiz, Qizilqum cho’li, Paykend va Romitan aholi punktlarida amalga oshirilmoqda. Ushbu loyihalar Fransiya Tashqi ishlar vazirligi tomonidan moliyalashtiriladi. Fransiyalik hamkorlar O‘zbekistondagi madaniy meros obyektlarini restavratsiya qilish bo‘yicha loyihalarni amalga oshirishda ham yordam ko‘rsatmoqda. Ulardan biri Afrosiyob muzeyidagi “Elchilar” freskasini restavratsiya qilish loyihasidir.
To’rtinchi. O‘zbekiston Madaniyat vazirligi huzuridagi Madaniyat va san’atni rivojlantirish jamg‘armasi bilan Fransiya muzeylarini ilmiy-tadqiqot va restavratsiya qilish markazi o‘rtasida hamkorlik yo‘lga qo‘yilgan, jumladan, san’at va madaniyat tarixi sohasida ilmiy izlanishlar olib borish, muzeylar yaratishda ilmiy qo‘llab-quvvatlash. Oʻzbekiston madaniy qadriyatlarini tahlil qilish laboratoriyasi. Fransiyada ham, O‘zbekistonda ham ko‘rgazma va anjumanlar tashkil etish va o‘tkazish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda.
O‘zbekiston madaniyati va san’atini rivojlantirish jamg‘armasi va Luvr muzeyi o‘rtasida o‘zaro anglashuv memorandumi imzolandi. Fransiya muzeyi vakillaridan iborat delegatsiyalar 2018-yilda O‘zbekistonga ikki marta tashrif buyurdi. Hujjatda Fransiya arxeologik ekspeditsiyasining Buxoroda olib borilgan qazishma ishlari natijalarini ommalashtirish, sanʼat va madaniyat tarixi, muzeyshunoslik, muzey qadriyatlarining madaniy-tarixiy obʼyektlarini restavratsiya qilish va konservalash sohasida hamkorlik qilish koʻzda tutilgan.Mutaxassislar almashinuvi va ilmiy va muzey xodimlarini tayyorlash, ularni konservatsiya, restavratsiya qilishning ilg‘or texnologiyalari va amaliyotiga, shuningdek, muzey ishini tashkil etishning zamonaviy usullariga o‘rgatish rejalashtirilgan. Shu bilan birga, 2021-yilda Luvr muzeyida O‘zbekiston haqidagi ko‘rgazma tashkil etish masalasi ham ishlab chiqilmoqda.
Beshinchisi. 2018-yilda Fransiyada O‘zbekiston madaniyati kunlari bo‘lib o‘tdi. Fransiyaning Burj shahrida o‘tkazilgan konsert dasturlari, mamlakatimizning turizm salohiyati va madaniy merosiga oid video taqdimotlar, badiiy ko‘rgazmalar va boshqa tadbirlar tashrif buyuruvchilarda katta qiziqish va qizg‘in munosabatda bo‘ldi. Uch ming tomoshabinni jamlagan tadbirda respublikamizdan 50 dan ortiq taniqli san’at ustalari ishtirok etdi.Folklor-etnografik ansambl yulduzlari, mumtoz va an’anaviy xonandalar, iste’dodli sozanda va raqqosalar chiqish qilgan yorqin musiqa kechalari jamoatchilikning katta e’tiborini tortdi. Mazkur shaharda O‘zbekiston madaniyati kunlarini qayta o‘tkazish taklifi tadbirlar muvaffaqiyatli o‘tganining yorqin dalili bo‘ldi.
2018-yilda Fransiyada bo‘lib o‘tgan 71-xalqaro Kann kinofestivalida ilk bor ochilgan “O‘zbekiston” paviloni muhim voqea bo‘ldi. 2019-yilda esa Kanndagi Marché du Film ko‘rgazmasida 72-xalqaro kinofestival doirasida O‘zbekiston pavilyoni ochildi. “Marche du Film” tashkilotchisi Arno Menindes ta’kidladi: “O‘zbekiston ulkan salohiyatga ega, u ko‘plab sayyohlar va kino ijodkorlari uchun jozibali, sizda juda qiziqarli diqqatga sazovor joylar bor. Umid qilamizki, yaqin kelajakda O‘zbekistonda suratga olinadigan jahon kino premyeralarini ko‘ramiz”.
Oltinchi. 2019-yilning 22-mayidan 5-iyuniga qadar O‘zbekiston moda sanoati vakillari ilk bor Parij moda va dizayn xalqaro akademiyasida (AICP) malaka oshirdilar. Malaka oshirish kurslarini tamomlagan o‘zbekistonlik mutaxassislar ushbu nufuzli ta’lim dargohining diplomlari bilan taqdirlandi. “Sharq liboslari” dizayn markazi boshchiligidagi O‘zbekiston delegatsiyasining 2018-yil fevral oyida Texworld Paris mato va aksessuarlar xalqaro ko‘rgazmasida ishtirok etish uchun Parijga safari chog‘ida amaliyot o‘tashni tashkil etish bo‘yicha kelishuvga erishilgan edi.
Amaliyot dasturi doirasida o‘zbekistonlik mutaxassislar AICP bilan yaqin hamkorlikda ishlaydigan Givenchy, Chanel, Dior, Louis Vuitton kabi mashhur brendlarning yetakchi dizaynerlari tomonidan mahorat darslari va mahorat darslarida ishtirok etdi.
* * *
Shunday qilib, O‘zbekiston-Fransiya munosabatlari dinamikligi, strategik yo‘naltirilganligi va istiqbolli yo‘nalishlarning paydo bo‘lishi bilan ajralib turadi. Mubolag‘asiz aytish mumkinki, bunda Prezident Shavkat Mirziyoyevning Fransiyaga davlat tashrifi katta rol o‘ynadi, bu esa keyingi yillarda o‘zbek-fransuz munosabatlariga sifat jihatidan yangi tus va yo‘nalish berish borasida jadallashgan ishlarning mantiqiy davomi bo‘ldi. munosabatlar.
Birinchidan, O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan Harakatlar strategiyasining Fransiya rahbarining islohotlar dasturi bilan yaqinligi bo‘lsa, ikkinchidan, ikki davlatning yirik xalqaro va mintaqaviy muammolarni hal qilish borasidagi yondashuvlari yaqin yoki mos keladi. Bu mintaqaviy va xalqaro hamkorlikning yangi shakllarini rivojlantirishga, zamonamizning yangi chaqiriq va tahdidlariga birgalikda qarshi turishga xizmat qilmoqda.
O‘zbekiston-Fransiya munosabatlarida hamkorlikning qator yo‘nalishlari bo‘yicha ilg‘or natijalarga erishildi. Birinchidan, mamlakatlar o‘rtasida iqtisodiy diplomatiya faollashdi, o‘tgan yillar davomida tashkil etilgan parlament diplomatiyasi kuchaydi. Ikkinchidan, o’zaro savdo hajmining bosqichma-bosqich o’sishi, sayyohlik oqimining ortishi va Frantsiya ishbilarmon doiralarining qiziqishi. O‘zbekiston iqtisodiyotini sanoat va texnologik modernizatsiya qilishga qaratilgan yuqori texnologiyali investisiya loyihalarini amalga oshirish boshlandi. Bu yangilangan O‘zbekistonning xalqaro maydondagi nufuzini oshirishga xizmat qilmoqda.
Hamkorlikning madaniy-gumanitar jihati yangi mazmun kasb etdi. Ta’lim va ilm-fan sohasida, ayniqsa, O‘zbekiston ta’lim muassasalarida fransuz tili va adabiyotini o‘rganish borasida hamkorlik muvaffaqiyatli rivojlanmoqda. Madaniy aloqalarni yanada rivojlantirish Fransiya va O‘zbekiston xalqlarining yaqinlashishiga xizmat qiladi. O‘zbekistonning Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan konstruktiv va yaxshi qo‘shnichilik munosabatlariga erishishga qaratilgan mintaqaviy siyosati butunlay boshqa mintaqaviy muhitni yaratdi, bu esa Fransiya tashqi siyosatining Markaziy Osiyo yo‘nalishidagi maqsadlariga erishishga xizmat qilmoqda.
Ikki tomonlama munosabatlarning yangi voqeligi munosabatlarni yanada rivojlantirishning boshlanishi xolos, chunki faollashtirish uchun hali ko’p resurslar mavjud. Xalqaro munosabatlarda ro‘y berayotgan o‘zgarishlar, pandemiya bilan bog‘liq global iqtisodiy inqirozning boshlanishi Fransiyaning Yevropada, O‘zbekistonning esa Yevroosiyodagi rolini oshira boshladi. Aynan shu yerda ikki tomonlama munosabatlarni yanada rivojlantirish uchun yangi imkoniyatlar va sharoitlar paydo bo‘lmoqda. Fransiya Yevropa Ittifoqining lokomotivi, O‘zbekiston esa Markaziy Osiyoning tayanch omili sifatida Yevropa va Osiyo o‘rtasida strategik rol o‘ynashi mumkin.
Professor Emmanuel Dupuy, Yevropada bashorat va xavfsizlik instituti prezidenti
Sayfiddin Juraev, Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti professori
Elyor Mahmudov, Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti dotsenti