Birinchidan, Shavkat Mirziyoyevning Fransiyaga tashrifidan so‘ng ikki davlat rahbarlari o‘rtasida erishilgan kelishuvlarni amalga oshirish borasidagi muloqot faollashdi
O’zbekiston Respublikasi Mustaqilligining 29 yilligiga
Iqtisodiy diplomatiya dinamikasi
Fransiyaning “Radio France Internationale” veb-saytida 2018-yilda e’lon qilingan “Islohotchi O‘zbekiston Prezidentining Fransiyaga tashrifi” xabarida ikki yildan buyon Markaziy Osiyodagi eng ko‘p aholiga ega mamlakatni boshqarib kelayotgan Prezident Shavkat Mirziyoyevning 2018-yildan buyon izchil rivojlanib borayotgani aytiladi. O‘zbekiston iqtisodiyoti sifat jihatidan yangi bosqichda. Shavkat Mirziyoyev yangi tashqi siyosatining muhim yo‘nalishlaridan biri iqtisodiy diplomatiyani rivojlantirish bo‘ldi. O‘zbekiston va Fransiya o‘rtasida o‘zaro savdoda o‘rnatilgan eng qulay davlat rejimi, daromadlarga ikki tomonlama soliq solishning oldini olish hamda daromadlar va kapitalga soliq to‘lashdan bo‘yin tovlashning oldini olish to‘g‘risidagi konvensiya sharoitida O‘zbekiston-Fransiya munosabatlari yanada murakkab, mazmunli va tizimli xarakterga ega.
Birinchidan, Shavkat Mirziyoyevning Fransiyaga tashrifidan so‘ng ikki davlat rahbarlari o‘rtasida erishilgan kelishuvlarni amalga oshirish borasidagi muloqot faollashdi. Jumladan, 2019-yilda Fransiya Tashqi ishlar vazirligi davlat kotibi Jan-Batist Lemuan, 2019 va 2020-yillarda esa ushbu vazirlikning Markaziy Osiyo mamlakatlaridagi iqtisodiy diplomatiya bo‘yicha maxsus vakili P.Loro respublikaga tashrif buyurdi. 2019-yil sentabr oyida Parij shahrida O‘zbekiston Tashqi ishlar vaziri Abdulaziz Komilov va J.-B.Lemuan o‘rtasida muzokaralar bo‘lib o‘tgan bo‘lsa, o‘sha yilning noyabr oyida O‘zbekistonning Fransiyadagi elchixonasi tashabbusi bilan kechki ovqat tashkil etildi. , unda J.-B. Lemuan va Markaziy Osiyo mamlakatlari elchilari ishtirok etdi. O‘zbekiston va Fransiya tashqi ishlar vazirliklari o‘rtasida 2019-2020 yillarga mo‘ljallangan hamkorlik dasturi imzolandi.
2020-yil may oyida O‘zbekiston Bosh vaziri o‘rinbosari Sardor Umurzoqov va Fransiya Iqtisodiyot va moliya vaziri B.Le Maire o‘rtasida onlayn muzokaralar tashkil etildi. Mavjud kelishuvlarni muhokama qilish bilan bir qatorda, Fransiya tomoni O‘zbekistonni Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lish, O‘zbekistonning Yevropa Ittifoqining “GSP+” imtiyozlar tizimining benefisiar davlati maqomini olishi masalalarida har tomonlama qo‘llab-quvvatlashga tayyorligini bildirdi. va Yevropa Ittifoqi bilan Kengaytirilgan sheriklik va hamkorlik bitimini imzoladi. 2020-yilning iyun oyida ikki mamlakat parlamentlari a’zolarining ilk bor videoselektor yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi, unda parlamentlararo hamkorlikning bugungi holati va 2020-yilning ikkinchi yarmiga mo‘ljallangan chora-tadbirlar rejalari muhokama qilindi, hamkorlikni rivojlantirish va rivojlantirish bo‘yicha kelishuvga erishildi. hamkorlik memorandumini, jumladan, yo‘l xaritasini imzolash.
Ikkinchidan, savdo-iqtisodiy hamkorlikda ijobiy tendentsiya kuzatilmoqda. O‘zbekiston Fransiyaning Markaziy Osiyo mintaqasidagi yetakchi savdo hamkorlaridan biridir. 2019-yil yakuni bo‘yicha mamlakatlar o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 345,7 million AQSH dollarini tashkil etib, 2016-yilga nisbatan 1,3 barobar ko‘pdir. Shu bilan birga, O‘zbekistonning Fransiya bilan savdodagi salbiy saldosi savdo-iqtisodiy hamkorlikning o‘ziga xos tendentsiyasi bo‘ldi. Biroq, so’nggi yillarda u salbiydan ijobiy balansga o’zgardi. Shunday qilib, 2019-yilda O‘zbekiston eksporti 2016-yilga nisbatan 1,7 barobarga oshib, 205,7 million dollarni tashkil etdi. An’anaga ko’ra, O’zbekistonning asosiy eksport mahsuloti tabiiy resurslar bo’lib, so’nggi yillarda xizmatlar eksportining ahamiyati ortib bormoqda, ularning ulushi allaqachon 14 foizni tashkil etmoqda. Import tarkibiga kimyo, parfyumeriya, kosmetika va farmatsevtika mahsulotlari va uskunalari kiradi.
2019-yilda Parijda O‘zbekiston mahsulotlarining keng assortimentining Fransiya bozorida mavjudligi va ommabopligini kengaytirishga mo‘ljallangan “UzFrance Trade” O‘zbekiston-Fransiya savdo uyining ochilishi muhim voqea bo‘ldi. Xususan, savdo uyi ko‘magida Fransiyada O‘zbekistondan quritilgan meva va sabzavotlarni qadoqlash va qadoqlashga ixtisoslashgan birinchi O‘zbekiston-Fransiya qo‘shma korxonasini ochish loyihasi ishlab chiqildi. Quritilgan meva-sabzavot eksporti ikki mamlakat savdosida yangi va istiqbolli yo‘nalish sifatida qaralmoqda.
Uchinchidan, Fransiya ishbilarmon doiralarining O‘zbekiston bozoriga qiziqishi ortdi. 2019-yilda Toshkentda O‘zbekiston-Fransiya biznes-forumi bo‘lib o‘tdi. Unda 30 dan ortiq yetakchi konsern va moliya institutlari vakillaridan iborat kuchli Fransiya delegatsiyasi 20 dan ortiq biznes loyihalarini taqdim etdi va O‘zbekiston iqtisodiyotining real sektoriga sarmoya kiritish imkoniyatlarini muhokama qildi. Xususan, energetika va atom energetikasi, muhandislik xizmati va qurilish, qurilish materiallari ishlab chiqarish, logistika, elektrotexnika, kosmetika va boshqa sohalarda.
Frantsiya ishbilarmon doiralarining qiziqishini statistik ma’lumotlar ham tasdiqlaydi. Jumladan, 2020-yilda O‘zbekistonda Fransiya kapitali ishtirokidagi korxonalar soni o‘tgan yilga nisbatan 1,5 baravardan ortiq ko‘payib, 36 ta, jumladan, 100 foiz fransuz kapitali ishtirokidagi 16 ta korxona tashkil etildi. Paskal Loroning fikricha, bu O‘zbekistonning xorijiy investorlar uchun ochiq bo‘la boshlagani, Shavkat Mirziyoyevning Fransiyaga tashrifi savdo-iqtisodiy hamkorlik rivojiga yangi sur’at va dinamika bergani bilan bog‘liq. Natijada, “hozirda O‘zbekistonga kuchli o‘rinlarni egallab turgan ko‘plab fransuz firmalari kelayapti, chunki bu mintaqaning ikkinchi iqtisodiyoti va aholi soni bo‘yicha birinchi mamlakat”, deb qo‘shimcha qildi P.Loro. MEDEF International Fransiya-O‘zbekiston ishbilarmonlar kengashi raisi K.Fonten hamkasbining fikrini qo‘llab-quvvatlar ekan, ta’kidladi: “O‘zbekiston Markaziy Osiyoda, ayniqsa, so‘nggi uch yil ichida biznes uchun eng dinamik va jozibador iqtisodiy mintaqalardan biri sifatida alohida ajralib turadi. Fransiya kompaniyalarining umumiy fikriga ko‘ra, O‘zbekiston Prezidenti janob Mirziyoyev tomonidan tadbirkorlik muhitini yaxshilash bo‘yicha amalga oshirilgan chuqur islohotlar tufayli “yangi davr” boshlandi”.
Ikki davlat ishbilarmon doiralari tashabbusi bilan 2019-yilda Parijda nodavlat notijorat tashkiloti maqomiga ega O‘zbek-Fransiya biznes-klubi ish boshladi, Toshkent shahrida ham rezidensiya ochilishi kutilmoqda. Klubning maqsadi Fransiya va O‘zbekiston o‘rtasida ishbilarmonlik faolligini oshirish va savdo-iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish, shuningdek, muzokaralar o‘tkazish va axborot almashish uchun O‘zbekiston-Fransiya biznes platformasini shakllantirishdan iborat. Klub vakillari O‘zbekiston Prezidenti huzuridagi Xorijiy investorlar kengashiga ham a’zo bo‘ldi. – Klub Toshkentda turli yo‘nalishlarda tadqiqot olib borish uchun ekspert markazi tashkil etishni rejalashtirgan, – deydi klub prezidenti Gulnora Xolmatova.
To’rtinchidan, Faoliyati rivojlanayotgan mamlakatlarning iqtisodiy o‘sishi va barqaror rivojlanishiga ko‘maklashishga qaratilgan Fransiya taraqqiyot agentligi orqali moliyaviy va texnik hamkorlik mustahkamlanmoqda. Agentlikning Markaziy Osiyodagi vakolatxonasi 2018 yilda Toshkent shahrida akkreditatsiya qilingan. Toshkentning tanlanishi Fransiya uchun O‘zbekistonning mintaqadagi ahamiyatini yana bir bor ta’kidlaydigan siyosiy qadamdir. Oʻsha yili agentlik va Oʻzbekiston hukumati oʻrtasida ilk bor ikki tomonlama maslahatlashuvlar oʻtkazildi. Ular har yili o‘tkaziladigan tadbirlar maqomiga ega bo‘lib, respublika iqtisodiyotini moliyalashtirishning yangi manbalarini ochdi. Agentlik direktori o‘rinbosari J.-C. Pires taʼkidladi: “Maslahatlashuvlar juda samarali boʻldi va Oʻzbekiston va Oʻzbekiston oʻrtasida uzoq muddatli hamkorlikni yoʻlga qoʻyish maqsadida ushbu muhim lahzani nishonlash men uchun katta sharaf”.
Fransiya taraqqiyot agentligi O‘zbekiston bilan umumiy qiymati qariyb 600 million yevrolik infratuzilma loyihalarini amalga oshirish bo‘yicha 2018-2021 yillarga mo‘ljallangan hamkorlik dasturini imzoladi. Qishloq xo‘jaligi, suv ta’minoti va kanalizatsiya, gidroenergetika, turizm, markazlashtirilgan issiqlik ta’minoti va chiqindilarni qayta ishlash sohalarida ustuvor loyihalar berildi. Agentlik ishtirokida “Samarqand shahrida qattiq maishiy chiqindilarni boshqarish tizimini modernizatsiya qilish”, “Chorvoq GESi xavfsiz ishlashini yaxshilash” kabi loyihalar amalga oshirilib, bugungi kunda ustuvor yo‘nalishlar bo‘yicha 13 ta yangi loyihani amalga oshirish ustida ish olib borilmoqda.
Beshinchisi, fransuz hamkorlari bilan yirik sarmoyaviy loyihalar amalga oshirildi. “Orano” korxonasi bilan Navoiy viloyatidagi uran konlarini geologiya-qidiruv va o‘zlashtirish, Namangan viloyatida “Lactalis” kompaniyasi bilan suv va sut mahsulotlari ishlab chiqarish, barcha turdagi elektr tarmoqlarini loyihalash va shular jumlasidandir. “Assystem Engineering and Operation Services S.A.S. Total Eren katta vitse-prezidenti Fabienne Demol shunday dedi: “Bizning loyihamiz O‘zbekistondagi qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanish bo‘yicha birinchi keng ko‘lamli loyiha va mamlakatdagi birinchi xalqaro quyosh energetikasi loyihalaridan biri bo‘lishidan g‘ururlanamiz. 150 mingdan ortiq odam».
Yaqinda Toshkent shahar hokimligi, Uy-joy kommunal xizmat ko‘rsatish vazirligi va SUEIZ o‘rtasida shahar suv ta’minoti tizimini modernizatsiya va yaxshilash bo‘yicha 142 million yevrolik shartnoma imzolandi. SUEZ xalqaro rivojlanish bo‘yicha direktori Erik Gibali ta’kidladi: “Shubhasiz, O‘zbekiston Markaziy Osiyo mintaqaviy xabga aylanib borayotganiga ishonaman. Biz O‘zbekistonni, xususan, mamlakatimizning jadal rivojlanayotgan poytaxti – Toshkent va afsonaviy Samarqandni Markaziy Osiyo mintaqasida biznesimiz rivojlanishining boshlang‘ich nuqtasiga aylantirish niyatidamiz. Yetti yil muddatga tuzilgan shartnoma suvni boshqarish bo‘yicha intellektual yechimlarni joriy etish, shuningdek, xodimlarni o‘qitishni o‘z ichiga oladi. Ishonchim komilki, O‘zbekistonning suv xo‘jaligini modernizatsiya qilish bo‘yicha tajriba tariqasida amalga oshirilayotgan ushbu loyiha kelajakda Markaziy Osiyo durdonasiga aylanadi”.
Yana bir yirik loyiha – Toshkent viloyatida “Beldersay-Chimyon-Nanay” xalqaro butun mavsumiy kurortini tashkil etish bo‘lib, uni Fransiya kompaniyalari konsorsiumi bilan hamkorlikda amalga oshirish rejalashtirilgan. Paskal Loroning so‘zlariga ko‘ra, “… tez orada u Markaziy Osiyo mintaqasidagi eng yirik tog‘-chang‘i kurortiga aylanadi”. Ko‘rib turganingizdek, fransuz investorlarining O‘zbekiston bozoriga qiziqishi ancha xilma-xildir.
Oltinchida, O‘zbekiston va Fransiya hududlari o‘rtasidagi hamkorlik nuqtai nazaridan yangi rivojlanish tendentsiyasi kuzatilmoqda. Xususan, O‘zbekistonning Parijdagi diplomatik missiyasi Fransiya ishbilarmon doiralarining Jizzax va Namangan viloyatlari hokimliklari bilan o‘zaro hamkorligiga katta e’tibor qaratmoqda. Biznes loyihalarini muhokama qilish, biznes-forumlarda ishtirok etish uchun fransuz hamkorlarining mazkur hududlarga tashriflari tizimli ravishda tashkil etilmoqda.
Shu bilan birga, 2018-yilda Toshkent shahar hokimligi va Strasburg meriyasi o‘rtasida hamkorlik to‘g‘risida Qo‘shma bayonot qabul qilindi va 2018-2021 yillarga mo‘ljallangan sanoat sohasida sheriklik to‘g‘risida shartnoma imzolandi. 2019-yilda esa Toshkent shahar hokimi Parij shahrining 7-okrugi meri va Yevropa parlamenti deputati Rashida Datini qabul qildi. Uchrashuvda shaharlar o‘rtasidagi savdo-iqtisodiy hamkorlikni kengaytirish, shuningdek, Toshkentda Strasburg universiteti filialini ochish imkoniyatlari muhokama qilindi.
Ettinchi,Turizm sohasi ikki tomonlama hamkorlikning muhim sohasiga aylanib bormoqda. 2016-yilda Fransiyadan O‘zbekistonga 4,7 ming, 2020-yilda esa 20,4 mingga yaqin sayyoh tashrif buyurgan. Ko‘rib chiqilayotgan davrda sayyohlar soni 4,3 baravardan ortiq ko‘paydi.
Ushbu o’sishga quyidagilar yordam berdi: 2018 yil oktyabr oyidan boshlab Frantsiya fuqarolari uchun 30 kunlik muddatga vizasiz kirish tartibi, Frantsiyadagi xalqaro turizm ko’rgazmalarida milliy stend bilan ishtirok etish – Tourissima Lille, Mahana, Mondial du Tourisme, Top Resa , o‘zbek sayyohlik brendini yetakchi fransuz ommaviy axborot vositalarida – Le Point, Radio France International, Diplomatic World, Gala Magazine va boshqalarda ommalashtirish. Jumladan, “O‘zbekiston – ulkan imkoniyatlar mamlakati”, “O‘zbekiston – ochiq osmon ostidagi muzey” ruknli “Gala” jurnali o‘z nashrining 45 sahifasini respublika madaniy-tarixiy merosiga bag‘ishlagan. Fransiyaning yana bir mashhur nashri “GEO” esa O‘zbekistonni “2020-yildagi eng ajoyib joylar” ro‘yxatiga kiritdi.
Pandemiyadan keyingi davrda ushbu segmentning yanada o’sishi kutilmoqda. Bunga yuqoridagi tadbirlar, O‘zbekiston va Fransiya hukumatlari o‘rtasida imzolangan turizm sohasida hamkorlik to‘g‘risidagi doiraviy bitim, shuningdek, 2019-yilda Markaziy Osiyoda ochilgan Fransiyaning Samarqand shahridagi birinchi faxriy konsulligining amalga oshirilishi ko‘mak beradi. .
Professor Emmanuel Dupuy,
Yevropada bashorat va xavfsizlik instituti prezidenti
Elyar Mahmudov,
Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti dotsenti
Sayfiddin Jo’raev,
Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti professori